Trong bối cảnh phát triển công nghiệp ngày càng mạnh mẽ, ô nhiễm môi trường đang trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái toàn cầu. Từ khói thải nhà máy, nước thải chưa xử lý cho đến chất thải rắn độc hại, các hoạt động sản xuất, kinh doanh nếu không được kiểm soát chặt chẽ sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng, cả về ngắn hạn lẫn dài hạn. Đặc biệt, nhiều loại hình dịch vụ và ngành nghề sản xuất hiện nay tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm cao, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng không khí, nguồn nước và đất đai.
Nhằm góp phần nâng cao nhận thức và giúp các doanh nghiệp, cơ quan quản lý cũng như người dân có cái nhìn rõ ràng hơn về mức độ rủi ro, bài viết dưới đây sẽ tổng hợp danh mục những loại hình sản xuất kinh doanh có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường
Khai thác và chế biến kim loại
Không kém cạnh ngành dầu khí, hoạt động khai thác và làm giàu quặng kim loại đang là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Từ khai thác quặng đến tinh luyện, ngành này phát thải hàng loạt chất độc như bụi mịn PM2.5, kim loại nặng, hóa chất độc hại và axit sunfuric, gây tổn hại trực tiếp đến không khí, đất và nước.
Theo Tổ chức Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), ngành khai thác kim loại chiếm tới 15% tổng lượng khí thải độc hại toàn cầu. Đặc biệt, khí SO₂ từ các nhà máy luyện kim là thủ phạm chính gây ra mưa axit – hiện tượng đang tàn phá rừng, đất đai và sông ngòi ở nhiều khu vực công nghiệp hóa. Nghiêm trọng hơn, việc sử dụng xyanua trong tách vàng đã khiến hàng loạt nguồn nước ngầm và sông suối bị ô nhiễm vĩnh viễn, đe dọa sức khỏe của cộng đồng dân cư và hệ sinh thái thủy sinh.
Ngành công nghiệp dầu khí
Được xem là trụ cột của nền kinh tế hiện đại, nhưng ngành công nghiệp dầu khí cũng là một trong những nguồn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay. Từ khâu khai thác, chế biến đến vận chuyển và tiêu thụ, hoạt động của ngành này đều tiềm ẩn rủi ro môi trường cao. Việc rò rỉ dầu từ giàn khoan hoặc tàu chở dầu không chỉ phá hủy hệ sinh thái biển mà còn để lại hậu quả lâu dài cho các vùng ven biển.
Bên cạnh đó, các hoạt động đốt cháy nhiên liệu hóa thạch từ dầu khí thải ra một lượng lớn khí nhà kính, đặc biệt là CO₂, chiếm tới 40% tổng lượng phát thải toàn cầu theo báo cáo của Liên Hợp Quốc. Ngoài ra, các khí độc như SO₂ và NOx phát tán vào không khí góp phần gây ra mưa axit, ô nhiễm không khí và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ hô hấp của con người.
Ngành công nghiệp hóa chất
Với đặc điểm sản xuất và tiêu thụ hàng loạt hợp chất độc hại, ngành công nghiệp hóa chất là một trong những tác nhân lớn gây ô nhiễm không khí, đất và nước trên toàn cầu. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), lĩnh vực này chiếm tới 9% tổng lượng khí CO₂ phát thải tại Mỹ, con số đáng báo động trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng.
Quá trình sản xuất hóa chất thường phát thải các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), formaldehyde, amoniac và chlorine – những chất có khả năng gây ung thư, tổn thương hô hấp và làm suy yếu hệ miễn dịch. Không chỉ vậy, việc xử lý chất thải không đúng cách khiến các hóa chất độc hại thấm vào nguồn nước ngầm và đất canh tác, đe dọa sự an toàn của cả hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng.
Ngành hóa chất không chỉ đặt ra bài toán môi trường cấp bách mà còn yêu cầu sự giám sát và quản lý nghiêm ngặt từ phía doanh nghiệp và cơ quan chức năng.
Ngành dệt nhuộm
Đứng sau vẻ ngoài rực rỡ của thời trang là một ngành công nghiệp âm thầm xả thải hàng triệu tấn hóa chất ra môi trường, đó chính là ngành dệt nhuộm. Theo Tổ chức Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), ngành này đóng góp tới 20% tổng lượng ô nhiễm nguồn nước trên toàn cầu, chủ yếu đến từ các loại thuốc nhuộm công nghiệp, kim loại nặng và phụ gia hóa học độc hại.
Quy trình xử lý vải, tẩy trắng, nhuộm màu sử dụng hàng trăm loại hóa chất, trong đó nhiều chất có khả năng gây rối loạn nội tiết, dị tật bẩm sinh và ung thư. Hệ quả là hàng loạt dòng sông ở các quốc gia đang phát triển, nơi tập trung các nhà máy dệt may, đang dần biến thành “kênh chết” do nồng độ ô nhiễm vượt chuẩn. Không chỉ môi trường sinh thái bị tàn phá, mà chính công nhân ngành dệt và cộng đồng cư dân xung quanh cũng phải sống trong cảnh đối mặt với nguy cơ sức khỏe mỗi ngày.
Ngành sản xuất nhựa
Ngành công nghiệp sản xuất nhựa không chỉ là nguồn phát thải CO₂ lớn trong quá trình chế biến, mà còn là thủ phạm chính tạo ra lượng rác thải nhựa khổng lồ, gây áp lực nghiêm trọng lên môi trường toàn cầu. Theo thống kê, mỗi năm có tới khoảng 8 triệu tấn nhựa trôi ra đại dương, tương đương một xe tải rác mỗi phút đang phá hủy hệ sinh thái biển, đe dọa sự sống của hàng trăm loài sinh vật.
Tính chất không phân hủy khiến sản phẩm nhựa tồn tại hàng trăm năm trong tự nhiên. Chúng len lỏi vào chuỗi thức ăn, từ hạt vi nhựa trong cá cho tới nước uống của con người. Trong khi đó, các quy trình sản xuất nhựa thải ra hàng loạt khí nhà kính và hóa chất độc hại, làm ô nhiễm không khí, góp phần thúc đẩy biến đổi khí hậu.
Ngành luyện kim
Là trụ cột của công nghiệp nặng, ngành luyện kim cũng đồng thời là một trong những nguồn gây ô nhiễm môi trường lớn nhất hiện nay. Các lò luyện thép, nhôm, đồng… phát thải khối lượng lớn bụi mịn (PM2.5), khí độc như CO, CO₂ và sulfur dioxide (SO₂), ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng không khí và sức khỏe cộng đồng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bụi mịn từ luyện kim là nguyên nhân gây nên hàng loạt bệnh lý hô hấp và tim mạch. Không dừng ở đó, các kim loại nặng như cadmium, nickel, chromium phát sinh trong quá trình luyện kim dễ dàng thấm vào đất và nguồn nước, đe dọa đến cả hệ sinh thái lẫn chuỗi thực phẩm của con người.
Ngành công nghiệp thực phẩm
Ngành công nghiệp thực phẩm, đặc biệt là mảng chế biến thịt và sữa, đang trở thành tâm điểm gây ra lượng khí nhà kính khổng lồ. Theo Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO), ngành này chiếm tới 10–12% tổng lượng khí thải nhà kính toàn cầu, chủ yếu dưới dạng methane (CH₄) và nitrous oxide (N₂O) – hai loại khí có khả năng làm nóng hành tinh gấp hàng chục lần so với CO₂.
Không chỉ dừng ở phát thải, chuỗi cung ứng thực phẩm còn tiêu tốn lượng lớn tài nguyên đất, nước cho hoạt động nuôi gia súc và trồng thức ăn chăn nuôi. Hệ quả là sự suy giảm nghiêm trọng đa dạng sinh học, xói mòn đất và áp lực lên các hệ sinh thái tự nhiên.
Ngành công nghiệp điện tử
Ngành công nghiệp điện tử – trụ cột của nền kinh tế số, lại đang âm thầm trở thành một nguồn gây ô nhiễm nguy hiểm. Theo Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), ngành này chiếm khoảng 1% tổng lượng khí thải toàn cầu. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn là lượng chất thải điện tử ngày càng tăng, kèm theo đó là các kim loại nặng như chì, cadmium và thủy ngân là những tác nhân gây ô nhiễm đất, nước và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.
Việc tái chế và xử lý rác thải điện tử không đúng cách đang khiến nhiều khu vực trở thành “điểm nóng” ô nhiễm độc hại. Người lao động trong lĩnh vực tái chế thủ công thường xuyên tiếp xúc với hóa chất nguy hiểm, dẫn đến các bệnh lý mãn tính về hô hấp, thần kinh và ung thư.
Ngành sản xuất sơn
Ngành công nghiệp sản xuất sơn là một trong những nguồn phát thải hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs) lớn nhất hiện nay. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA), các VOCs không chỉ là nguyên nhân trực tiếp gây ô nhiễm không khí mà còn góp phần hình thành sương mù quang hóa – một trong những tác nhân chính dẫn đến các bệnh hô hấp, tim mạch và ung thư.
Với quy trình sản xuất và sử dụng hóa chất đa dạng, ngành sơn tạo ra lượng khí thải đáng kể ngay tại khu vực sản xuất và lan rộng đến khu dân cư lân cận. Không chỉ không khí, đất và nguồn nước cũng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nếu chất thải từ sơn không được xử lý đúng quy chuẩn.
Ngành công nghiệp xi mạ
Là một trong những lĩnh vực kỹ thuật bề mặt phổ biến, ngành công nghiệp xi mạ, đặc biệt là mạ kim loại sử dụng nhiều hóa chất độc hại như crom và cadmium. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây là một trong những ngành phát thải lượng lớn kim loại nặng ra môi trường, góp phần gây ô nhiễm đất và nước ngầm nghiêm trọng.
Chất thải từ các cơ sở xi mạ, nếu không được xử lý đúng cách, dễ dàng thẩm thấu vào nguồn nước và đất, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe con người, đặc biệt tại các khu dân cư gần khu công nghiệp. Nguy hiểm hơn, các kim loại nặng này có thể tích tụ dần trong chuỗi thức ăn và gây tổn hại lâu dài đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học.
Ngành công nghiệp giấy
Là một trong những ngành công nghiệp trọng điểm, sản xuất giấy đồng thời cũng là một trong những thủ phạm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nhất hiện nay. Theo tổ chức Greenpeace, ngành giấy chiếm khoảng 4% tổng lượng tiêu thụ nước ngọt toàn cầu và đứng trong nhóm ngành xả thải lớn nhất vào nguồn nước.
Quy trình sản xuất giấy tiêu thụ khối lượng nước khổng lồ, đồng thời thải ra lượng lớn bột giấy, chất hữu cơ và hóa chất độc hại. Đặc biệt, các công đoạn tẩy trắng sử dụng clo và các hợp chất gốc clo có thể gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước, đất và ảnh hưởng đến sức khỏe con người lẫn hệ sinh thái. Việc không kiểm soát chặt chẽ xử lý nước thải có thể biến các con sông gần nhà máy giấy thành “vùng chết sinh học”.
Việc nhận diện và kiểm soát các ngành công nghiệp có nguy cơ gây ô nhiễm cao không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý, mà còn là đòi hỏi cấp thiết đối với toàn xã hội. Nếu không hành động kịp thời, thiệt hại về sức khỏe cộng đồng, môi trường sống và tài nguyên thiên nhiên sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn. Thực thi nghiêm các quy định về bảo vệ môi trường, thúc đẩy chuyển đổi công nghệ sạch và nâng cao trách nhiệm doanh nghiệp chính là chìa khóa để hướng đến một nền công nghiệp phát triển bền vững.
