Thực phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc đã và đang là nỗi lo thường trực được nhắc tới trong các bữa thường nhật của người dân Việt Nam. Trong khi thị trường ngày càng đa dạng về mặt hàng và giá cả, thì việc phân biệt rõ đâu là thực phẩm an toàn lại ngày trở thành một bài toán gây trăn trở không chỉ với các nhà chức trách mà còn cả người tiêu dùng. Trước thực trạng đó, truy xuất nguồn gốc thực phẩm xuất hiện như một giải pháp cứu cánh các doanh nghiệp trong việc kiểm soát chuỗi cung ứng, ngăn chặn thực phẩm bẩn và khôi phục niềm tin từ phía người tiêu dùng. Không chỉ xuất hiện với vai trò trở thành công cụ đảm bảo tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc còn là yêu cầu bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn đưa sản phẩm ra thị trường quốc tế. Vậy truy xuất nguồn gốc thực phẩm là gì và đâu là những yếu tố cốt lõi để triển khai giải pháp này một cách hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ làm rõ.
Truy xuất nguồn gốc thực phẩm là gì?
Truy xuất nguồn gốc thực phẩm là quá trình thu thập và theo dõi toàn bộ các thông tin liên quan đến sản phẩm, từ những khâu sản xuất đầu tiên cho tới khi xuất khẩu ra thị trường và cuối cùng là tới tay người tiêu dùng. Điều này đã và đang được coi là “kim chỉ nam” dẫn các doanh nghiệp tới việc đảm bảo tính minh bạch, an toàn và chất lượng trong chuỗi cung ứng thực phẩm.
Thông qua các bộ nhận diện như mã QR, mã số lô, tem điện tử… người tiêu dùng có thể dễ dàng tìm kiếm và truy cập thông tin liên quan tới nơi sản xuất, giống cây trồng hoặc vật nuôi, quá trình canh tác, thu hoạch, chế biến, bảo quản và phân phối sản phẩm. Nhờ đó, họ không chỉ yên tâm hơn khi lựa chọn thực phẩm mà còn có cơ sở để so sánh, đánh giá giữa các thương hiệu từ đó có thêm nhiều lựa chọn và đánh giá khách quan khi mua sản phẩm.
Tại nhiều quốc gia có hệ thống kiểm soát chất lượng thực phẩm nghiêm ngặt, như EU, Mỹ, Nhật Bản…, việc truy xuất nguồn gốc không chỉ là tiêu chuẩn đánh giá chung mà còn là yêu cầu pháp lý bắt buộc phải thực hiện đối với hầu hết các nhóm thực phẩm. Ở Việt Nam, nhận thức về tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc vẫn đang ngày càng được nâng cao. Việc Chính phủ đẩy mạnh triển khai tem truy xuất nguồn gốc cho các mặt hàng nông sản, thịt gia súc, gia cầm trong những năm gần đây cho thấy quyết tâm xây dựng một thị trường thực phẩm an toàn và lành mạnh hơn.
Việc áp dụng truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và khả năng cạnh tranh, mà còn là căn cứ để cơ quan quản lý dễ dàng giám sát, xử lý các trường hợp vi phạm an toàn thực phẩm, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách hiệu quả.
Làm thế nào để triển khai giải pháp truy xuất nguồn gốc thực phẩm hiệu quả?
Bước 1: Tiến hành khảo sát thực tế chuỗi sản xuất – tiền đề cho mọi hệ thống truy xuất
Khảo sát – bước đầu tiên và cũng là tiền đề quan trọng để nắm bắt toàn bộ quy trình sản xuất thực phẩm. Những chuyên gia từ đơn vị cung cấp giải pháp sẽ trực tiếp đến từng điểm trong chuỗi sản xuất như: trại giống, khu trồng trọt, trang trại chăn nuôi, cơ sở sơ chế – chế biến, kho lưu trữ và các điểm phân phối. Thông qua quá trình khảo sát thực địa, các chuyên gia sẽ thu thập dữ liệu thực tế, nhận diện rủi ro và ghi nhận đặc điểm sản phẩm, từ đó tạo nền tảng để xây dựng hệ thống truy xuất phù hợp, chính xác và có tính ứng dụng cao.
Bước 2: Xây dựng quy trình truy xuất nguồn gốc – chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc gia
Sau khảo sát, quy trình truy xuất nguồn gốc sẽ được thiết kế riêng cho từng doanh nghiệp, đảm bảo phù hợp với đặc thù sản xuất và yêu cầu quản lý. Quy trình này thường tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng hiện hành như VietGAP (thực hành nông nghiệp tốt tại Việt Nam), GlobalGAP (chuẩn toàn cầu), HACCP (phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn), ASC (chuẩn nuôi trồng thủy sản có trách nhiệm),… Việc áp dụng các tiêu chuẩn này giúp tăng tính minh bạch, tạo nền tảng pháp lý để hàng hóa có thể dễ dàng tiếp cận thị trường quốc tế.
Bước 3: Thiết kế biểu mẫu truy xuất – cấu trúc rõ ràng, dễ hiểu, dễ triển khai
Biểu mẫu truy xuất là phần quan trọng giúp doanh nghiệp ghi nhận và cập nhật thông tin xuyên suốt quá trình sản xuất. Các biểu mẫu này được xây dựng tùy theo loại hình sản phẩm (tươi sống, chế biến, đóng gói sẵn…) và đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp. Thông tin cần thu thập có thể bao gồm: tên giống cây/con, nguồn gốc phân bón/ thức ăn, ngày gieo trồng/nuôi, điều kiện môi trường, quy trình sơ chế, thời gian bảo quản, phương thức vận chuyển,… Việc chuẩn hóa biểu mẫu giúp đảm bảo đồng bộ thông tin khi nhập liệu, hạn chế sai lệch và thất lạc dữ liệu.
Bước 4: Xây dựng hệ thống phần mềm truy xuất – nền tảng số hóa toàn bộ dữ liệu
Dựa trên biểu mẫu và quy trình đã thống nhất, hệ thống phần mềm truy xuất nguồn gốc sẽ được lập trình và triển khai theo yêu cầu cụ thể của doanh nghiệp. Phần mềm này giúp tự động hóa việc ghi nhận, lưu trữ, và truy xuất thông tin sản phẩm qua các mã QR code, barcode hoặc nền tảng điện tử. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã là có thể tiếp cận ngay thông tin về toàn bộ hành trình sản phẩm. Hệ thống còn cho phép doanh nghiệp theo dõi chất lượng, lô hàng, quản lý tồn kho và phân tích dữ liệu phục vụ điều hành sản xuất.
Bước 5: Đào tạo và hướng dẫn sử dụng phần mềm – giúp doanh nghiệp vận hành trơn tru
Không phải ai cũng quen với công nghệ, đặc biệt là với các hộ nông dân hoặc doanh nghiệp nhỏ. Vì vậy, nhà cung cấp giải pháp sẽ tổ chức các buổi hướng dẫn chi tiết về cách sử dụng phần mềm: từ cách đăng nhập, nhập dữ liệu, theo dõi thông tin, đến cách cập nhật định kỳ. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ được hướng dẫn quy trình kiểm soát dữ liệu, xử lý lỗi, cũng như các cách nhận diện thông tin truy xuất từ người dùng cuối (khách hàng, đối tác, cơ quan quản lý…).
Bước 6: Triển khai, bảo trì và hỗ trợ lâu dài – đồng hành cùng doanh nghiệp
Khi hệ thống đã sẵn sàng, nhà cung cấp sẽ hỗ trợ doanh nghiệp đưa vào vận hành thực tế. Trong quá trình sử dụng, bất kỳ sự cố hay yêu cầu điều chỉnh nào cũng sẽ được tiếp nhận và xử lý kịp thời. Hệ thống được bảo trì định kỳ, hỗ trợ cập nhật tính năng mới nếu có yêu cầu mở rộng quy mô. Đặc biệt, doanh nghiệp sẽ được bảo hành phần mềm trọn đời, đảm bảo yên tâm khi sử dụng và không bị gián đoạn trong hoạt động sản xuất – kinh doanh.
Triển khai truy xuất nguồn gốc thực phẩm không chỉ là giải pháp công nghệ giúp doanh nghiệp quản lý hiệu quả chuỗi cung ứng sản xuất, mà còn là một trong những yếu tố cốt lõi để gây dựng niềm tin với người tiêu dùng và khẳng định hình ảnh của doanh nghiệp đó trên thị trường. Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến chất lượng và độ an toàn của sản phẩm, việc minh bạch thông tin trở thành tiêu chuẩn bắt buộc, đặc biệt đối với ngành nông nghiệp và thực phẩm. Không chỉ giúp phòng tránh rủi ro liên quan đến hàng giả, hàng kém chất lượng, truy xuất nguồn gốc còn là công cụ đắc lực trong việc hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh và từng bước hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đây chính là nhân tố then chốt để thực phẩm Việt chinh phục lòng tin yêu người tiêu dùng trong nước và mở rộng cánh cửa xuất khẩu ra thế giới.
