Trong lĩnh vực thương mại và sở hữu trí tuệ, hai khái niệm “chỉ dẫn địa lý” và “xuất xứ hàng hóa” thường xuyên được sử dụng, nhưng không phải ai cũng phân biệt được rạch ròi. Dù cùng liên quan đến yếu tố nguồn gốc sản phẩm, nhưng về mặt pháp lý, phạm vi bảo hộ và ý nghĩa kinh tế, hai thuật ngữ này mang bản chất hoàn toàn khác nhau. Việc hiểu đúng sự khác biệt không chỉ giúp doanh nghiệp tránh rủi ro pháp lý khi xuất khẩu mà còn tận dụng tối đa lợi thế cạnh tranh gắn liền với thương hiệu vùng miền.
Theo quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, “chỉ dẫn địa lý” là dấu hiệu dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ một khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia cụ thể. Sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý phải đáp ứng một trong hai tiêu chí quan trọng: thứ nhất, có nguồn gốc địa lý từ chính khu vực tương ứng với tên gọi trong chỉ dẫn địa lý; thứ hai, sản phẩm đó có danh tiếng, chất lượng hoặc các đặc tính chủ yếu được hình thành từ điều kiện địa lý đặc thù của khu vực, bao gồm các yếu tố tự nhiên (như khí hậu, thổ nhưỡng, nguồn nước) và yếu tố con người (như kỹ thuật truyền thống, tập quán sản xuất lâu đời).
Chỉ dẫn địa lý không chỉ là tên gọi mang tính xác nhận địa phương, mà còn phản ánh giá trị và uy tín của sản phẩm trên thị trường. Việc được cấp và bảo hộ chỉ dẫn địa lý mang lại lợi thế lớn cho sản phẩm trong hoạt động thương mại, xuất khẩu và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp địa phương. Đây cũng là cơ sở pháp lý để bảo vệ quyền lợi của nhà sản xuất, ngăn chặn hành vi mạo danh hoặc sử dụng sai lệch gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Tại Việt Nam, theo Điều 3 của Luật Thương mại, “xuất xứ hàng hóa” được hiểu là quốc gia hoặc vùng lãnh thổ nơi sản phẩm được sản xuất toàn bộ, hoặc là nơi thực hiện công đoạn chế biến cơ bản cuối cùng trong trường hợp nhiều quốc gia cùng tham gia vào chuỗi sản xuất. Quy định này cũng được lặp lại trong Điều 3 Nghị định số 31/2018/NĐ-CP – văn bản hướng dẫn chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa.
Xuất xứ hàng hóa không chỉ là thông tin đơn thuần mà có vai trò then chốt trong hoạt động thương mại quốc tế, nhất là trong các thủ tục liên quan đến thuế quan, kiểm dịch và chính sách nhập khẩu. Việc xác định rõ xuất xứ còn ảnh hưởng trực tiếp đến việc áp dụng thuế suất ưu đãi theo các hiệp định thương mại tự do (FTA), đồng thời giúp minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm, nâng cao niềm tin người tiêu dùng.
Theo quy định hiện hành, hầu hết các mặt hàng khi lưu thông trên thị trường đều phải ghi rõ xuất xứ trên nhãn hàng hóa. Trong trường hợp hàng hóa có kích thước nhỏ không thể hiện đủ thông tin, xuất xứ phải được ghi trong tài liệu đi kèm, đồng thời phải có hướng dẫn rõ ràng trên nhãn để người tiêu dùng biết nơi tham khảo thông tin.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và thương mại toàn cầu ngày càng phát triển, việc xác định đúng nguồn gốc sản phẩm trở nên đặc biệt quan trọng. Dù cùng liên quan đến nguồn gốc sản phẩm, nhưng đây là hai phạm trù hoàn toàn khác biệt, cả về mục đích, phạm vi áp dụng lẫn giá trị pháp lý và kinh tế.
